Udha e mbarë !

Kalaja e Prezës

E ngritur mbi një kodër 277 metra të lartë, Kalaja e Prezës ofron një pamje të qartë të Fushës së Tiranës. Në mesjetë kjo kala shërbente si një pikë strategjike për vëzhgimin e rrugëve të rëndësishme ekonomike dhe ushtarake që kalonin mes Durrësit e Tiranës. Edhe pse periudha e ndërtimit të saj nuk dihet saktësisht, kalaja mbart gjurmë nga katër faza të ndryshme ndërtimi. Faza më e fundit përfshin ndërtimin e kullës së sahatit në shekullin XIX, ora dhe këmbana e së cilës ndodhen aktualisht në Austri. Gjatë periudhës së saj funksionale, kalaja shërbente edhe si një pikë komunikimi me kalatë e tjera të rëndësishme të zonës, si ajo e Krujës, Lezhës, Ishmit dhe Petrelës, përmes sinjaleve me zjarr. Në afërsi të kalasë jetonte fisi ilir i parthinëve, çka sugjeron se ky vend mund të ketë qenë pjesë e konfliktit midis Çezarit dhe Pompeut. Përveç rëndësisë së saj ushtarake dhe ekonomike, Kalaja e Prezës ka edhe një vlerë të veçantë kulturore, pasi mendohet të jetë vendi ku Donika Kastrioti, motra e heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, u martua me Muzak Topinë.

Liqeni i Gjokës

I vendosur në fshatin Gjokë, në Vorë, Liqeni i Gjokës dhe ishulli i tij mbeten ende një destinacion i pazbuluar nga shumë njerëz. Megjithëse me një terren paksa të vështirë, shëtitjet përgjatë bregut, piknikët nën hijet e pemëve dhe pushimet pranë ujit janë disa nga aktivitetet që mund të shijohen në këtë vend. Afërsia me kryeqytetin e bën atë një zgjedhje të mirë për ata që duan të largohen nga zhurma dhe ritmi i shpejtë i qytetit.

Toponimet e Vorës dhe zonave përreth saj janë të pranishme në disa këngë të njohura të Shqipërisë së Mesme. Këto këngë shpesh shprehin dashurinë dhe lidhjen e fortë me vendlindjen dhe karakteristikat e saj. Në këngën "Preza" nga Durim Shamku përmendet Preza dhe vlerësohet bukuria dhe bekimi i kësaj zone:

O sa shumë të ka beku
Zotit t'madh i qofshim falë
Kush nga Preza ka kalu
E me vdek ia bëjnë hallall

Në këngën "Amon" nga Armand Trebicka dhe Artiola Toska, Vora përmendet si një kufi simbolik i Tiranës, kryeqytetit, ku protagonistja shpreh vendosmërinë e saj për të mos u larguar nga Tirana përtej Vorës:

Zemren time ta kom dhon
(amon goce amon)
për kët gjo s'bohem pishmon
(o florini në Tiron)
Po atje ku don me m'çu
era Dajtit s'fryn për mu
po ta them dhe nuk heq dor
s'vij mo larg se deri n'Vor
(s'vij mo larg se deri n'Vor)

Këto këngë pasqyrojnë ndjenjat dhe traditat e popullit të kësaj zone duke theksuar rëndësinë e toponimeve në kulturën dhe identitetin e tyre.

Në çdo vakt në Prezë, është e pamundur të mos ndjesh aromën e ullinjve dhe vajit të ullirit. Për shkak të pranisë së madhe të ullishteve në këtë zonë, ullinjtë dhe vaji i tyre janë të pranishëm në çdo gatim lokal, që nga sallatat e freskëta deri te pjatat shoqëruese dhe ato kryesore.

Japraku është një pjatë tradicionale me gjethe rrushi, shumë e njohur në tryezat e Shqipërisë së Mesme. Në zonën e Vorës, kjo pjatë merr një karakter të veçantë duke përdorur lakra të egra. Lakrat priten hollë dhe përzihen me qepë, hudhra dhe një kombinim erëzash dhe bimësh vendase si lëpjeta, laboti, majdanozi, kopra dhe nenexhiku. Mbushjes i shtohet vaj ulliri, kripë dhe piper dhe masa e përftuar mbështillet me kujdes në gjethe rrushi. Japraku zihet ngadalë në një tenxhere me ujë deri sa të jetë gati dhe shërbehet me lëng limoni për një shije më të freskët. Kjo pjatë gjendet me lehtësi në restorantet tradicionale dhe është një zgjedhje e shkëlqyer për këdo që dëshiron të shijojë kuzhinën orientale të Shqipërisë së Mesme.

Byreku është një nga ushqimet më të dashura tradicionale shqiptare me origjinë orientale. Një ndër variacionet e tij të shumta, byreku me qumësht dhe petë të pjekura përgatitet nga një përzierje e qumështit, djathit, gjalpit, vezëve dhe sodës së bukës, masë e cila bashkohet me petë të pjekura të thërrmuara. Kjo përzierje kremoze vendoset midis dy shtresave të petëve të pjekura dhe piqet në furrë deri sa të marrë një ngjyrë të artë dhe të shndritshme. Byreku me qumësht shërbehet i ngrohtë, zakonisht i shoqëruar me kos të freskët, një vakt tipik tradicional shqiptar.

Për shumë njerëz, ideja e një ëmbëlsire që gatuhet me lëng mishi mund të ngjajë e pazakontë por kabunia përdor pikërisht këtë në recetën e saj. Kabunia përgatitet me oriz të skuqur në gjalpë dhe lëng mishi nga qafa e dashit. Pasi orizi ka zier i shtohet sheqer i karamelizuar, rrush i thatë, kanellë, karafil dhe pak kripë. Me një recetë paksa të pazakontë dhe me një kombinim shijesh të embla dhe të kripura, kabunia mbetet një embëlsirë e veçantë e traditës kulinare së Shqipërisë së Mesme.